ISTANBUL: AANGENAAM WEERZIEN

Zo’n 40 jaar geleden bezochten we Istanbul voor het laatst.

Nu zijn we er terug: vijf dagen. Herinneringen komen boven.

Toen: ongeasfalteerde straten, mannen die van alles op rug en hoofd vervoerden. Kleine winkeltjes, bedrijfjes en kraampjes. Bazaars. Theehuizen. Geluiden van karren. Blaffende honden. Oproepen tot gebed vanuit de moskeeën.

Er lijkt weinig veranderd. Nog altijd verkopers op straat van allerlei kleinigheden: parfum, sigaretten, zakdoekjes, etc. Toch oogt de miljoenenstad moderner, schoner en welvarender.

Gelukkig is de opeenhoping van monumenten gebleven: moskeeën, paleizen, huizen, kerken, stadsmuren en bazaars.

Nu zie je vele groepen toeristen bij bezienswaardigheden, meestal met gids en buschauffeur. Dat begint al vroeg in de ochtend.

Rüstem Paca moskee

Aan het eind van de vijf dagen bekijken we de betrekkelijk kleine Rüstem Paça moskee, tegen de kruidenbazaar gelegen. Zowel binnen als buiten is de onderste helft van de muren voor een groot deel bedekt met geglazuurde tegels. Het ene tableau nog mooier dan het andere. Veel blauw.

Wat hebben we in vijf dagen veel schitterende dingen gezien.

Rüstem Paca moskee

Ineens vallen groepjes tegels aan de buitenmuur op. Allereerst een exemplaar met een aandoenlijke, naïeve voorstelling van een verzameling gebouwtjes, kruiken, torentjes, een poort en Arabische tekstjes. De tegel is iets kleiner dan de rest. De voorstelling is bijna kinderlijk vormgegeven. Afwijkend van alles wat we tot dan toe op muren gezien, maar wel mooi.

Rüstem Paca moskee

Rechts van de hoofdingang een plek met een ratjetoe aan tegels die slordig en willekeurig tegen de muur ‘gekwakt’ lijken. Zo kan het blijkbaar ook.

We logeren in het oude centrum van het Europese deel van de stad. Via oplopende straatjes te bereiken. Een hele dag hebben we voor bezoeken van bezienswaardigheden in de directe omgeving. Eigenlijk te kort.

Hippodrome

Het Hippodrome stadion, gebouwd door keizer Septimus Severus, is nu op straatniveau weer enigszins herkenbaar, na enige tijd als parkeerterrein voor bussen te zijn gebruikt. Zuilen rijzen letterlijk uit de grond op, zoals een ingekorte Egyptische obelisk (overwinningszuil Toetmosis III) en de Griekse slangenzuil. De eerste staat op een sokkel met reliëfs van Theodosius I.

Blauwe Moskee

Direct naast het hippodrome de Blauwe Moskee, met 6 minaretten. Genoemd naar het mooie blauwe Iznik tegelwerk. Gebouwd begin 17^e eeuw voor sultan Ahmet 1. Via de binnenplaats naar de moskee. Rijen bezoekers. Schoenen uit, in plastic zakje. Hoofddoekjes voor vrouwen. Zachte tapijten op de vloer. Opvallend grote pilaren in het midden. Boogramen met kleurig glas in lood, waardoor desondanks veel licht naar binnen komt. Rijk versierde koepelgewelven. Sierlijke Arabische teksten. Indrukwekkend.

Aya Sofia

Niet ver van de Blauwe moskee de Aya Sofia, in 537 ingewijd door keizer Justinianus en in de 15^e eeuw door de Ottomanen verbouwd tot moskee met 4 minaretten. Een enorm gebouw waarvan de centrale koepel 56 m. hoog is. Sinds Atatürk is het een museum, waardoor ook de Byzantijnse mozaïeken te bezichtigen zijn. Beneden een afbeelding van Christus en knielende keizer. Via een oplopend talud naar de eerste verdieping. Zelfs een niet al te grote kar zou hier omhoog kunnen. Boven zicht op krioelende bezoekers beneden en op de enorme ruimte rondom. Opnieuw christelijke kunst, zoals de Deësis mozaïek met Christus, Maria en Johannes de Doper. Door een geopend raam een mooi uitzicht op de Blauwe moskee. Even verder op de galerij twee mozaïeken waaronder Christus met keizer Constantijn IX en keizerin Zoë. Veel goud.

Mooi die mengeling van christelijke en islamitische kunst.

Cisterne

Eén van de interessantste monumenten in Istanbul is de Byzantijnse Basilica Cisterne. Een gigantisch groot ondergronds waterbassin, met 336 dragende Korintische zuilen. Nu met weinig water, in vroeger tijden bijna tot het plafond toe vol. Eén zuil staat op een groot liggend Medusa hoofd en een andere zuil op een naar beneden gericht exemplaar. Surrealistisch.

Topkapi paleis

Voor het Topkapi paleis, gebouwd in de 15^e eeuw voor Mehmet II, hebben we een paar uurtjes. Eigenlijk ondoenlijk. Een dag zou beter zijn. Dus keuzes maken. De indrukwekkende poort met goudkleurige teksten geeft toegang tot vier hoven. Het geheel is ommuurd. Haremvertrekken, een bibliotheek, een keuken met keramiek en glas, wapenuitrustingen, sieraden, kostuums, klokken, manuscripten zijn in verschillende gebouwen te bewonderen. Vooral de vrouwenvertrekken zijn prachtig gedecoreerd met tegels. Zo valt een tableau met slanke gestileerde cipressen op. Zelfs de paden met kiezelstenen zijn met figuren versierd. Hier en daar een mooi uitzicht op de stad.

Tijdens de busreis van hotel naar Chora kerk wijst gids Hakan op de vele winkels met bruidskleding. Grote etalages, soms drie verdiepingen hoog. Vrijwel huis aan huis. Eerder hebben we winkelstraten met alleen muziekinstrumenten gezien. Later straten met slechts schoenenzaakjes.

Chora kerk

De Chora kerk is gebouwd in de 11^e eeuw. In de volgende eeuwen zijn fresco’s en mozaïeken toegevoegd. Die zijn van grote helderheid en kwaliteit. Ook al missen er bepaalde stukken, het leven van Maria en Jezus wordt uitgebreid getoond. Hakan kan alles prima duiden.

Verder valt de toepassing van vele soorten en kleuren marmer op, soms in spiegelbeeld naast elkaar gezet.

Süleymaniye moskee

Weer langs de bruidsjurken naar de Süleymaniye moskee. Ontworpen door de architect Sinan in het midden van de 16^e eeuw. Rondom de moskee een keuken, voor voeding van armen en personeel, een ziekenhuis, een madrassa, tombegebouwen van Süleyman en zijn vrouw, en een diepgelegen schapenslachterij. Naast de kerk marmeren banken om doodskisten op te plaatsen. Verder karakteristieke graven waaraan de status van de dode valt af te lezen. Vrouwengraven met bloemen, hooggeplaatste mannen met tulband (tot 1828), of met fez (tot 1923).

Schoenen uit en hoofddoek om.

Binnen is het heel licht, mede door brandende lampen. De gebedsdienst kan elk ogenblik beginnen. Het oranjerode tapijt wordt nog even gezogen. Het is verdeeld in vakken: voor iedere moslim één. De akoestiek in deze moskee is perfect, mede dank zij een rij openingen die door de architect in de rand van de koepel is verwerkt.

Taxim plein

Door de hoofdstraat Istiklal Cadessi (Onafhankelijkheidsstraat) met Art-Nouveau gebouwen naar het Taximplein. Daar zien we dat aan een strak gebouw een enorm portret van Atatürk gehangen wordt naast een minstens zo grote Turkse vlag. We denken eerst aan een protest. Echter, op 29 oktober wordt het uitroepen van de Republiek door Atatürk herdacht. Een voorbereiding?

Pera Palace hotel

We belanden in het Pera Palace hotel. Om de sfeer van de tijd van de Oriënt Express te proeven. Veel is er nog in oude staat, zoals de oorspronkelijke lift van gietijzer en hout. Vriendelijke obers serveren koffie en thee. Extra stoelen worden bijgeplaatst. Rugzakken geen probleem. Foto’s ook niet. Geüniformeerde medewerkers, sommigen met hoge hoed, ontvangen bezoekers en laten ze uit.

Grote Bazaar

De Grote Bazaar lijkt in de afgelopen 40 jaar weinig veranderd. Nog altijd honderden kleine winkeltjes. De waren uitbundig uitgestald. Veel kleur. Van prijzige stoffen en sieraden tot kleurige lampjes. Aan boogplafonds en pilaren is te zien dat het labyrint oud is: 15^e eeuw.

In een rokerig theehuis proberen we een waterpijp. Dat valt nog niet mee. Jong en oud rookt er. Steeds worden hete kooltjes bijgevuld. Een jonge Turkse student zegt dat hij hier elke dag komt. Hij weet dat het roken slecht voor de gezondheid is, maar kan het niet laten. Hij heeft zelfs een vriend overgehaald.

Grieks-orthodoxe kerk

Naar gebouwen en kerk van het Grieks-orthodox patriarchaat. Hakan verklaart waarom de hoofddeur dichtgelast is. Door een zijdeur komen we op een plein met kerk. In de kerk is net een dienst aan de gang. Weinig gelovigen. Een persoon met muts en witte pij loopt voortdurend rondjes door de kerk, wierook verspreidend. Belletjes rinkelen bij iedere stap. Voor de schitterende, vergulde iconostase zingen voorgangers met mooie stem hun gezangen.

Pierre Lotti café

Turkse koffie en thee in het Pierre Lotti café. Een prachtig uitzicht op de Gouden Hoorn en de oude stad.

Vanaf het café lopen we via een geleidelijk dalend pad door een uitgestrekte terrasvormige begraafplaats naar de Eyüp moskee. Graven in allerlei soorten en maten. Van oud tot nieuw. Zo nieuw dat de vermelde personen nog leven. Ze hebben de begraafplek en steen alvast geregeld.

Eyüp moskee

Voor veel Soennieten is de Eyüp moskee een van de heiligste plaatsen. Gebouwd bij het mausoleum van Abu Ayyub al-Ansari, metgezel van de profeet Mohammed.

Oever Bosporus

Een boottocht over de Bosporus. Fraaie bouwwerken aan de waterkant. Zoals de Dolmabahçe moskee, het gelijknamige paleis, het Europa fort, het Küçüksu paleis, het museum voor Schone kunsten, het museum voor moderne kunst en niet te vergeten de Bosporusbrug.

Sabanci Museum

In het Sakip Sabanci Museum een grote tentoonstelling van beeldend kunstenaar Anish Kapoor. Vaak gepolijst steen of roestvrij staal. Intrigerend werk dat de toeschouwer steeds uitnodigt om het van verschillende kanten te bekijken. Want het gaat over licht, diepte, hol en bol, schaduw, contour, binnen of buiten. Wat is hierbij de werkelijkheid?

Bij een gat in de wand lijkt diepte te vervallen doordat Kapoor bepaalde lichtabsorberende pigmenten gebruikt. Het liefst zou je willen voelen hoe het precies zit.

Het museum heeft verder een prachtige collectie Ottomaanse kalligrafie die ook nog eens aantrekkelijk tentoongesteld wordt.

Kruidenbazaar

De kruidenbazaar is veel kleiner dan de grote bazaar, maar trekt desondanks veel bezoekers. We kopen er Turkse safraan en milde paprika. Er is een afdeling planten en dieren.

In een voormalig badhuis dat omgebouwd is tot theater treden s’avonds de zogenaamde ‘dansende derwisjen’ op met muziek en dans. Een zestal muzikanten, waaronder zangers, spelen terzijde van een ronde glazen dansvloer. Op deze vloer dansen 5 in het wit geklede mannen, met hoge cilindervormige hoeden. De ronddraaiende bewegingen, waarbij de wijde 'rokken' zich spreiden en beide armen geheven zijn, worden voortdurend herhaald. Tegelijk is er een voortgaand bewegen en wisseling van plaats. De techniek van het voetenwerk is cruciaal. De beheersing is fenomenaal. In de weinige korte pauzes staan ze meteen onbeweeglijk stil.

De voorstelling duurt ongeveer een uur. Het is een rituele dans, die voortkomt uit de Soefi beweging, een mystieke orde binnen islam. Het gaat deze orde om een persoonlijke band met Allah, o.a. te bereiken met muziek, zang en dans.

Met de tram terug. In de automaat een plastic muntje kopen voor 3 lira.

Laatste dag.

Tombe Bayezid II

Onderweg naar boekenbazaar bezoeken we de Tombe van sultan Bayezid II (1447-1512), zoon van Mehmet II de veroveraar. Een zeskantig gebouw met koepel en een soort voorportaal. Twee houten slippers voor de ingang.

Schoenen uit, hoofddoek om. Binnen een zwarte tombe met een witte tulband op de punt. Een koran voor een raam.

Boekenbazaar

Tussen de grote bazaar en Beyazit moskee vinden we de boekenbazaar. Betrekkelijk klein, met winkeltjes rondom een binnenplaats. Vol boeken, maar ook oude lithostenen met afbeeldingen, prenten, kalligrafiepennen, inkt, etc.

We kopen bij Kitap Gözen (Rare books, Illumination, Miniature, Calligraphy, Textile etc.) twee bladen met Arabische kalligrafie en miniaturen. Volgens de verkoper meer dan 200 jaar oud. We hebben onze twijfels, maar ze zijn mooi.

Museum Moderne Kunst

Direct aan de Bosporus ligt het Museum voor Moderne Kunst. Twee verdiepingen. Opvallend veel videopresentaties. Duidelijk is dat hedendaagse Turkse kunstenaars mede beïnvloed zijn door westerse collega’s als Sézanne, maar ook door de Cobrabeweging. Bij een kunstenaar is er zelfs een directe relatie met Corneille.

Afgezien van de entree, heeft het museum alleen aan de waterkant veel glas. Ook het restaurant is aan die zijde gesitueerd. Een prachtig uitzicht op de Bosporus.

Met dank aan reisbegeleider Annemarie Aardewerk en gids Hakan