Anne -Oane- de Vries

DE AMSTERDAMSE SCHOOL

Monumenten uit het begin van de 20e eeuw

Een wandeling in Amsterdam

Woonblok hoek Zaanstraat, Spaardammerplantsoen; architect Michel de Klerk, 1918

Begin 20e eeuw verfraaien woningbouwcorporaties, architecten en kunstenaars, gesteund door actieve bestuurders, Amsterdam met totaal nieuwe vormen van architectuur en kunst. Op een gegeven moment wordt dit De Amsterdamse School genoemd.

Deze groep mensen, met het tijdschrift Wendingen als spreekbuis, vormt een idealistische beweging die de arbeider wil 'verheffen' door het bouwen van 'arbeiderspaleizen'. Mooie gebouwen en kennismaking met kunst en cultuur zal immers leiden tot beter woongedrag, zo menen ze. Er is minder noodzaak om naar de kroeg te gaan en meer bij het gezin te blijven.

Dit nieuwe concept wordt niet alleen zichtbaar in woningen, scholen, poorten en bruggen, maar ook bij straatmeubilair, lantaarns, siersmeedwerk, en bij boekomslagen, tafels, stoelen, tapijten, lampen, glas-in-lood ramen en klokken. Het zijn de invloeden van de Duitse Jugendstil, de Franse Art Déco, de Engelse Arts and Crafts Movement. en de bouw- en batikkunst uit Indonesië. Kenmerken: veel beweging en interessante decoraties. Vertegenwoordigers van deze Amsterdamse School zijn Eduard Cuypers, Michel de Klerk, Piet Kramer, de beeldhouwer Hildo Krop en anderen.

Overal in Nederland is de invloed van De Amsterdamse School zichtbaar, ook in Friesland. In Sneek alleen al staan meer dan 10 monumenten die in deze stijl gebouwd zijn.

Museum Het Schip geeft al enige jaren een handig boekje uit met 6 fiets-/wandelroutes: Op golven van de stad, een ronde langs de Amsterdamse School.

Domela Nieuwenhuis, beeldhouwer Johan Polet, 1931

Ik kies voor route 6: Het Schip. Vanuit het Centraal station lopend via de Haarlemmerhouttuinen naar het Haarlemmerplein, de Willemsbrug en het Nassauplein. Daar staat ineens prominent het beeld van Domela Nieuwenhuis, gemaakt door Johan Polet in 1931.

Beeldhouwer Hildo Krop

Het spoorwegviaduct met beeldengroepen van Hildo Krop vormt a.h.w. de toegangspoort tot de Spaardammerbuurt. In vrijwel iedere straat staan hier prachtige voorbeelden van de nieuwe architectuur, vaak met interessante glas-in-lood ramen.

Woonblok hoek Zaanstraat, Spaardammerplantsoen; architect Michel de Klerk, 1918

Vooral de bebouwing rond het Spaarndammerplantsoen is typerend voor de Amsterdamse School, met zijn vele onverwachte details: kunstig metselwerk, entree's, deuren, raamkozijnen, daken, torentjes en niet te vergeten de maanvormige cijfervormen. Ik wandel er rond op zondagochtend. Wat een rust. Zo nu en dan een trein.

Woonblok, postkantoor en school, Het Schip; architect De Klerk, 1921

Het Schip, spoorzijde

Het Schip, hoek Hembrugstraat, Zaanstraat

Ingeklemd tussen de Zaanstraat en de Oostzaanstraat staat op een driehoekig perceel een kenmerkend gebouw van architect Michel de Klerk: Het Schip. Gebouwd als woonblok met een school en een postkantoor. Uiterlijk heeft het zichtbare relaties met de scheepvaart. We zien een scheepsboeg, de 'kapiteinshut', een scheepsschoorsteen en golflijnen. Zelfs de langwerpige ramen en de gemetselde stenen werken mee aan het idee dat het schip voorbijvaart. Onder een soort waterlijn is het metselwerk donker.

Oudere kleuterschool ingekapseld in Het Schip

Aan de kant van de Oostzaanstraat heeft De Klerk om en over een bestaande kleuterschool heen moeten bouwen. Een rode gemetselde golf overspoelt a.h.w. het schoolgebouw van donkere stenen.

De 'socialistische kerktoren' van Het Schip

Aan de Hembrugstraat een inspringend pleintje. Daar is Het Schip voorzien van een slanke toren die geheel bedekt is met dakpannen. Een 'socialistische kerktoren' die slechts als versiering dienst doet. Een beeldhouwwerk zonder direct nut of functie. Nog slanker gemaakt door verlaging van het dak waaruit het opstijgt.

Op de begane grond een volledig ingerichte arbeiderswoning.

Entree voormalig postkantoor, nu museum

Voormalig postkantoor

In het vroegere postkantoor aan de kop van Het Schip is nu Museum Het Schip gevestigd, waar je een rondleiding kunt krijgen van een enthousiaste medewerker.

Aan de spoorwegkant is in één van de woningen een tentoonstelling ingericht van boekbanden: Boekbeeld, De Amsterdamse School in omslagen en boekbanden. Op adres Oostzaanstraat 28 vind je het museumcafé met een fototentoonstelling en boekwinkeltje. Daarachter een tuin waarin straatmeubilair van de Amsterdamse School te zien is.

Poort naar Zaanhof; architect H.J.M. Walenkamp, 1919

Zaanhof

Aan de Hembrugstraat tegenover Het Schip geeft een wijde poort toegang tot Zaanhof, in 1916-1919 gebouwd voor woningbouwvereniging Het Westen, architect H.J.M. Walenkamp. Het complex met sociale woningen heeft een rustige, ruime en begroeide binnenplaats.

Nova Zemblastraat; architect H.J.M. Walenkamp, 1914

Detail

Steeds weer, straat na straat, fraaie voorbeelden van woningbouw uit het begin van de 20e eeuw. Jammergenoeg kan ik niet zien hoe de huidige bewoners er leven.

Schoolgebouw Smalle Pad; architect C. Kruijswijk, 1921

Detail

Details

Aan de Korte Zoutkeetsgracht valt onmiddellijk het schoolgebouw Smalle Pad op met zijn mooie details (architect C. Kruijswijk).

Geboortehuis willem Drees

Terug naar het station via het Haarlemmerplein. Op nummer 23 staat het geboortehuis van oud premier Willem Drees.

Posthoornkerk, Haarlemmerstraat; architect Pierre Cuijpers, 1863

Aan de Haarlemmerstraat de Posthoornkerk van Pierre Cuijpers uit 1863. Hij is ook de architect van de Sint Vituskerk te Blauwhuis.

Tot slot...

Wat zie ik?